Orkestra nedir?
Senfonik çalgılar nelerdir?
Senfoni orkestrasında kaç çalgı vardır?
Orkestra Şefi ne iş yapar?
Orkestra’nın en yaşlı çalgısı hangisidir?
Tüm bu soruların cevapları ve daha fazlasını Mimi ve arkadaşı Dore’nin de katıldığı eğitim konserlerimizde bulacaksınız…
7 oktavdan fazla sesi olan Piyano’nun ilk tuşu “la” son tuşu “do” olmak üzere 52 beyaz, 36 siyah tuşu vardır. (Konser piyanolarının 97 tuşu olur.) Piyano’nun tuşlarına basıldıkça içerisindeki çekiçler tellere vurur ve ses böyle oluşur. Piyano hem telli, hem tuşlu ama aslen vurmalı bir çalgıdır. Çok çeşitli biçimleri vardır; kuyruklu piyano, duvar piyanosu ve dijital piyanolar en yaygın olarak kullanılanlarıdır. Sağ el ile çalınacak notalar için SOL Anahtarı,
Sol el ile çalınacak notalar için FA anahtarı kullanılır.
Nefesli çalgıların parlak ses rengine sahip üyesidir. Si bemol, do trompet,re, la, mi ve mi bemol de dahil olmak üzere farklı versiyonları vardır. Ağızlık ve kalak değiştirilerek çıkacak sesin tonu farklılaştırılmış olur. Günümüzde kullanılan versiyonunda 3 piston vardır. Ses aralığı 2,5 oktavdır. Trompet için notalar SOL Anahtarı kullanılarak yazılır.
Bakır nefesli ailesinin perdesiz çalgısıdır. Kulis isimli sürgüsü sayesinde boru uzunluğu ve çıkardığı sesler değişir. Boru uzunluğu arttıkça sesler pesleşir, kısaldıkça tizleşir. İlk kullanılışı 15. yy’dır. Sürgülü ve pistonlu olabilirler. Tizden pese doğru; Soprano, Alto, Pistonlu, Tenor, Bas ve Kontrabas türleri bulunur. Senfoni, Opera ve Müzikallede kullanılır. Trombon, Batı Klasik Müziği Orkestrasına ilk kez (sağır) Beethoven’ın Beşinci Senfonisinde kullanılarak girmiştir. Sesinin oktavı türüne göre değişir ve türlerine göre SOL, DO, FA Anahtarı ile yazılır.Sol el ile çalınacak notalar için FA anahtarı kullanılır.
Güçlü, huzurlu ve titreşimdi bir sesi vardır. Viyolonsel; Keman, Viyola, Kontrabas ile aynı ailedendir. Keman ile viyolonselin şekilleri büyük oranda birbirini andırsa da boyutları çok farklıdır. Başlangıçta beş telli olarak yapılan bu çalgı, önceleri orkestrada bas sesleri desteklemek için kullanılmıştır. Tek başına belirgin bir çalgı olarak ortaya çıkması ise 18.yy’da olmuştur. 4 telli ve perdesiz bir çalgı olan viyolonselin telleri tizden pese “La” “Re” “Sol” “Do” olarak sıralanır. Çello/Viyolonsel için notalar FA Anahtarı ile yazılır. Sol ve Do anahtarlarını kullandığı eserler de vardır.
Arp insanlık tarihindeki en eski çalgılarından biridir. 47 teli ve 7 pedalı vardır. Her tel 3 ayrı ses çıkarabilir. Pedallar sayesinde tellerden çıkan sesler farklılaşır. Çoğunlukla Klasik Batı Müziğinde kullanılır. Orkestralarda kullanılan ve dik konumda tutulan Arp, çağdaş orkestra çalgıları arasında telleri yalnızca parmakla çekilerek çalınan tek çalgıdır. Lir’den esinlenerek yapıldığı tahmin edilir. Arp’taki “Do” telleri kırmızı, “Fa” telleri siyah mavidir. “En heybetli telli” söylemi Arp’a çok yakışır. Tellerin etrafını saran kasnağa “Tını Kutusu” denir. Diyatonik ve kromatik olabilirler. Sesi 6,5 Oktavdır ve Arp notaları FA ve DO Anahtarı ile yazılır.
Telleri bastan tize “Do” “Sol” “Re” La”dır. Yaylı ailesindeki en uzun arşe Kontrabas’ın değil Viyola’nındır. Keman ailesinin 2. üyesidir. Sıkça Keman ile karıştırılır. Parmak tekniği, pozisyonlar, değişik ses renklerimi elde etme yöntemi kemandan farksızdır. Koyu, derin ve can alıcı bir ses rengi vardır. Viyolanın orkestradaki görevi daha çok armoni eşiğinin orta partilerini seslendirmektir. Çünkü Viyola orkestra ses alanının ortasındadır. Viyola 3,5 oktavdır ve Viyola için notalar DO Anahtarı ile yazılır.
Korno, salyangoz kabuğu gibi kıvrımlı, bakır borudan yapılan, bakır nefesli bir çalgıdır. İtalyanca’da “boynuz” anlamına gelen “corno” sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Korno’nun gözdesini oluşturan boru, üflenen baş bölümünden alt ucuna doğru kıvrılarak genişler. Çan biçimindeki “kalak” bölümünde son bulur. 9 farklı türü vardır ve başından kalağa kadar uzanan boru 3,5 metreden 4,5 metreye kadar değişebilir. Çıkan sesler üfleme sırasında dudakların duruş biçimine göre değişir. Dudaklar gevşek bırakılırsa bas sesler, gergin tutulursa tiz sesler elde edilir. Korno, çalınması çok güç ve yorucu bir çalgıdır. Korno’nun sesi 3 oktavdır ve Korno için notalar FA ve SOL Anahtarları ile yazılır.
Bakır nefesli çalgıların en bas sesidir. Perdelidir, pistonlu ve koniktir. Tuba için nefeslilerin Kontrabas’ı denilebilir. Kontrabas gibi Tuba da Orkestranın bas seslerini çalar. Bugün kullanılmakta olan bakır nefeslilerin atası olarak kabul edilir. Oturarak, ayakta, perde yapısına göre dik veya yan tutularak çalınır. Tubanın uca doğru genişleyip açılan kıvrımlı gövdesi, çan biçiminde bir kalakla son bulur. Ağızlık bölümü huni biçimindedir. Gövde üzerinde trompette olduğu gibi değişik perdelerden ses veren ve kangal olarak adlandırılan ek borular ile bu boru-ları açıp kapamaya yarayan bir piston düzeneği vardır. Bugün tubanın çeşitli ülkelerde kulla-nılan oldukça değişik modelleri vardır. Geniş, konik borulu ve pistonlu, genellikle pirinç ve bakırdan yapılan bir çalgıdır. Hem orkestra hem de bando çalgısıdır. Tuba üç Oktavdır ve TUBA için FA Anahtarı kullanılır.
Ahşap nefeslilerin çift kamışlı üyesidir. Genellikle abanoz ya da gül ağacından yapılır. Diğer ahşap nefesli çalgılarla karşılaştırıldığında obua daha derinlemesine bir ses verir. Obua, üstten alta doğru genişleyen konik bir biçeme sahiptir. Üç parçadan oluşur. En üstte bulunan ince ve küçük metal (gümüş ya da nikel) boruya takılan çift kamışlı bir ağızlığın üflenmesiyle çalınır. Bu ağızlık kamıştan iki parçanın balmumlu ince iple bağlanmasıyla birleştirilmiştir. Profesyonel obuacılar kendi ağızlıklarını kendileri hazırlamaktadır. Barok, Klasik, Viyana ve Konservatuar adı altıda türleri vardır. Mezzosopranodan Sopranoya uzanan geniş bir ses aralığı vardır. Orkestrada akort için “La” sesini obua verir. Obua’nın sesi 2,5 oktavdır ve Obua için SOL Anahtarı kullanılır.
Kontrabas; keman ailesinden, yaylılar grubunun (Keman, Viyola, Çello/Viyolonsel) en kalın (en pes) sesli çalgısıdır. 4 ve 5 telli olabilirler. Genellikle 1,80 m boyundadır (altındaki pik kapalıyken). Hem yayla (arşe) hem de parmaklarla çalınabilir. Senfonik müziğin ve Jazz müziğinin vazgeçilmez çalgısıdır. Konrtrabas “Violine” adı verilen bir Rönesans çalgısından türemiştir. 4 telli Kontrabas’ın telleri “Mi” “La” “Re” Sol”dur. 5 telli Kontrabas için “Do” eklenir. FA Anahtarı ile çalınır.
Ksilofon, değişik uzunluktaki tahta veya alaşım çubukların gam sırasıyla dizilmesinden oluşan ve iki küçük tokmakla vurularak çalınan bir çalgıdır. Klasik batı müziğinde kullanılır. Ahşap ya da metalden olabilir. Kökeni Güney Asya’dır. Asya ve Afrika enstrumanlarında olduğu gibi Heptatonik ve Pentatonik, gerekirse batı kültüründe olduğu gibi çocuk enstrumanları için Diktatonik ya da orkestra kullanımı için Kromatik olabilir. Ksilofon kelimesi ona benzeyen marimba, balafon ya da semantron gibi bütün enstrümanları kapsamak için kullanılabilir. Ancak Orkestradaki kullanımında Ksilofon marimba’dan daha yüksek bir ses tonu ve daha kuru bir tınısı olan kromatik bir çalgıdır ve karıştırılmaması gerekmektedir.
Org; küçük ve büyük ses borularından oluşur. Orgda ses, körükle verilen havanın tahta veya metal borulardan geçerken üflemeli çalgılarda olduğu gibi içerideki hava sütunlarını titreştirmesiyle elde edilir. Klavyeli ve pedallı bir enstrümandır. Değişik ses tonları ve notalar piyanoda olduğu gibi tuşlarla denetlenir. Orgu meydana getiren öğelerin büyük bölümü dışarıdan görülmez. Büyük orgun ve Pozitif orgun son derece süslü olan 2 büfesi; çağdaş orglarda ise büyük borular aşağı yukarı bütün mekanizmayı ve çok sayıda boruyu gizler. Org mekanizması konsol, klavyeler, register düğmeleri ve klavye ve boru takımlarının uyumunu sağlayan sistemlerden oluşur. Bir orgda 1 – 5 arasında değişen el klavyesi ve buna ek olarak tuşlardan yapılmış olan ve ayaklarla kullanılan pedal klavyesi bulunur. Klavyeler büyük org, pozitif, recitativo, yankı ve bombarda klavyeleri olarak isimlendirilir. En çok bilinen türü kilise orgudur.
Müzik eğitimdeki değeri büyüktür. Sabit ritm elde etmek amacı ile vuruş sesleri çıkartan bir alettir. Türkçesi “Ölçü düzeni” olarak çevrilebilir. Bir çalgının belli bir hızda ve aynı tempoda çalınmasını sağlamak için kullanılır. 1814 yılında Anmsterdam’da yaşayan Dietrich Nikolaus Winkel tarafından icat edilmiştir. Patenti 1815’te alınmış ve takip eden yıl imalatına başlanmıştır. Ludwig van Beethoven müzikte metronomu ilk kullanan kişidir.
